Μοναστήρια
Μερικά από τα πιο αξιόλογα μοναστήρια του νησιού.
- Νέα Μονή
- Μονή Μουνδών
- Μονή Μυρσινιδίου
- Παναγία Βοήθεια
- Άγιοι Πατέρες
- Άγιος Μάρκος
- Άγιος Μηνάς
- Μονή Αγ. Κωνσταντίνου & Ελένης
- Αγία Μαρκέλλα
Νέα Μονή
Σύμφωνα με την μοναστική παράδοση, ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μονομάχος χρηματοδότησε το Μοναστήρι για να ανταποδώσει στους τρεις Χιώτες μοναχούς, Νικήτα, Ιωσήφ και Ιωάννη, οι οποίοι προέβλεψαν ότι η εξορία του στη Λέσβο ήταν προσωρινή και τελικά θα επιστρέψει στον θρόνο. Οι τρεις μοναχοί ανακάλυψαν την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σε μια μυρτιά στην τωρινή τοποθεσία του Μοναστηριού. Αυτή ήταν και η τοποθεσία όπου αρχικά έχτισαν ένα μικρό εκκλησάκι με μερικά κελιά.
Ο Αυτοκράτορας Μονομάχος παρέδωσε στο Μοναστήρι ιδιοκτησίες και έσοδα, κάτι το οποίο ήταν πολύ σπάνιο για το βυζαντινό οικονομικό σύστημα. Το Μοναστήρι της Νέας Μονής έγινε ένα από τα πιο πλούσια και γνωστά μοναστήρια του Αιγαίου. Η ακμή συνεχίστηκε μέχρι την Σφαγή της Χίου το 1822 και λεηλάτησαν το Μοναστήρι. Από τότε άρχισε η οικονομική παρακμή.
Ο ναός βρίσκεται στο κεντρικό σημείο του Μοναστηριού. Αποτελείται από τον κύριο ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι νησιωτικού οκταγωνικού συστήματος με τρούλο. Τα μοναδικά δείγματα ύπαρξης αυτού του τύπου αρχιτεκτονικής σήμερα υπάρχουν στη Χίο και στην Κύπρο.
Τα υπόλοιπα κτίρια που βρίσκονται μέσα από τα όρια των τοίχων είναι:
- Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα, ένας μικρός ναός στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί στον πύργο.
- Το Μουσείο, τα εκθέματα των λειψάνων του Μοναστηριού άνοιξαν για το κοινό το 1992.
- Ο ναός του Τιμίου Σταυρού, ένας μικρός ναός χτισμένος δίπλα στην πύλη εισόδου, όπου υπάρχουν τα εναπομείναντα οστά των μαρτύρων και των μαχόμενων της σφαγής της Χίου.
Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής
Τα ψηιδωτά της Νέας Μονής χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Σήμερα είναι μια από τις τρεις εναπομείνασες συλλογές στην Ελλάδα της βυζαντινής περιόδου και παραμένουν σε σχετικά καλή κατάσταση. Η εξαιρετική ποιότητά τους και το γεγονός ότι αποτελούν έργο καλλιτεχνών που συνδέονταν με τα μεγαλύτερα εργαστήρια της Κωνσταντινουπόλης, τα κατατάσσει ανάμεσα στα πιο σημαντικά δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης.
Χαρακτηριστικά της τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των ψηφιδωτών είναι η δραματική έκφραση και η μοναστική απλότητα. Ένα μεγάλο τμήμα της επιφάνειας της ζωγραφιάς είναι από χρυσό και όπως αντανακλά το φως πάνω του, τονίζει την υπερβατικότητα των εικόνων και των σχημάτων δίνοντας την εντύπωση ότι μετακινούνται σ' έναν ανώτερο και πνευματικό κόσμο.
Μονή Μουνδών
Η Μονή Μουνδών είναι ένα ιστορικό μοναστηριακό συγκρότημα, αφιερωμένο στη μνήμη του Αγ. Ιωάννη του Πρόδρομου. Βρίσκεται στην περιοχή της Αμανής, κοντά στο χωριό Διευχά. Η ίδρυση της Μονής πιθανολογείται στα Βυζαντινά χρόνια, αν και τα παλαιότερα έγγραφα στα οποία αναφέρεται είναι του 16 αι. Το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ακμή στους τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας και θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά ιδρύματα της Χίου.
Αξίζει να προσέξει κανείς τη λαϊκή εικονογράφηση του ναού της Μονής, αλλά και την κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα ερειπωμένα, σήμερα, κτίσματά της. Το καθολικό, τα παρεκκλήσια, τα κελιά, η τράπεζα και το θολοσκέπαστο πρόπυλο της εισόδου αποτελούν το υπάρχον κτιριακό συγκρότημα της μονής.
Η γνωστή ιστορία της αρχίζει το 1574, οπότε και ανακαινίσθηκε από τον Ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Ήταν το σπουδαιότερο, μετά τη Νέα Μονή, μοναστήρι. Σ' αυτήν εγκαταστάθηκαν και μόνασαν επιφανείς Χιώτες που ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αγιογράφησή της, καθότι άκμασε ως σπουδαίο θρησκευτικό ίδρυμα στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Είχε σπουδαία βιβλιοθήκη με αξιόλογη μεμβράνη του 1462 μ.Χ. που μάλλον ήταν η Διαθήκη της Οσίας Ματρόνας της Χιοπολίτιδας. Από τα βιβλία του μοναστηριού πληροφορούμαστε ότι, το 1620 ανατέθηκε η διακόσμηση του Καθολικού στο Χιώτη ζωγράφο Μανουήλ Καλαρώνη, ιερέα. Ο ζωγράφος δεν ολοκλήρωσε την εργασία του γιατί δεν υπήρχαν τα σχετικά χρήματα.
Μία δεύτερη προσπάθεια για την αγιογράφησή της το 1622, από το Νεόφιλο Παραδείση, απέτυχε. Το 1730 την τοιχογράφηση του καθολικού ανέλαβε ο ζωγράφος Κωνσταντίνος από τον Καταρράκτη. Δυστυχώς όλες οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν στο σεισμό του 1881. Οι τοιχογραφίες που διατηρούνται μέχρι σήμερα έγιναν από ανώνυμο ζωγράφο, το 1849, όπως δείχνει τουλάχιστον η επιγραφή πάνω από την κύρια είσοδο του ναού, στο εσωτερικό του Καθολικού.
Μονή Μυρσινιδίου
Βρίσκεται λίγο έξω από το Βροντάδο, στο δρόμο που ακολουθούμε για Λαγκάδα και λίγο πριν την ομώνυμη παραλία (Μερσινίδι). Ιδρυτής του μοναστηριού είναι ο μοναχός Χριστόφορος Σερέμελης (1897). Είναι αφιερωμένο στην Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, η θαυματουργή εικόνα της οποίας βρέθηκε από τον μοναχό στη θάλασσα κάτω από το μοναστήρι. Εδώ βρίσκονται τα άμφια του Εθνομάρτυρα Γρηγορίου του Έ.
Το πλήθος των πιστών γιορτάζουν την Μεγαλειότητά Της στις 24 Σεπτεμβρίου. Το μοναστήρι έχει προσφέρει πολύτιμες φιλανθρωπικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής όπως και κατά τη διάρκεια της αντίστασης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Παναγία Βοήθεια
Το Μοναστήρι της Παναγίας Βοήθειας βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη της Χίου, στο δρόμο προς τις Καρυές και τη Νέα Μονή.
Ιδρύθηκε το 1930, από τον ιερομόναχο Άνθιμο Βαγιάνο, για να στεγάσει Μικρασιάτισσες μοναχές που είχαν διωχτεί από τις μονές της Μ. Ασίας. Η μονή κτίσθηκε πάνω σε λόφο, σε σημείο όπου υπήρχε παλαιότερος ναός, με χορηγίες Χιωτών.
Περιβάλλεται από ψηλό τείχος και εκτός από το Καθολικό περιλαμβάνει κελιά σε περιμετρική διάταξη, Τράπεζα, αρχονταρίκι, βιβλιοθήκη, κρήνη και το "Πολυτεχνείον" (εργαστήρια ραπτικής, πλεκτικής, κεντήματος, υφαντουργίας και αγιογραφίας). Γύρω από το μοναστήρι υπάρχει δασύλλιο που προσφέρει δροσιά και όμορφη θέα προς την πόλη και τη θάλασσα.
Άγιοι Πατέρες
Η μονή χτίστηκε στην σπηλιά όπου οι τρεις μοναχοί, στους οποίους οφείλουμε την ίδρυση της Νέας Μονής, Νικήτας, Ιωσήφ και Ιωάννης, ορκίστηκαν να αφιερωθούν στην χριστιανοσύνη. Το 1688 η σπηλιά δόθηκε στον μοναχό Ιερεμία, από την Κρήτη, ο οποίος ίδρυσε τον ναό. Το 1868, μετά τον θάνατο του Ιερεμία, ο ιερομόναχος Παχώμιος, από το χωριό Ελάτα της Χίου, ζήτησε τα κτίσματα και τα μετέτρεψε στο μεγαλύτερο μοναστικό κέντρο του νησιού. Στη μονή απαγορεύεται η είσοδος για τις γυναίκες, μετά τη δύση του ηλίου.
Άγιος Μάρκος
Η Μονή του Αγίου Μάρκου ιδρύθηκε το 1886 στο βουνό Πένθοδος, σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από την πόλη της Χίου, από τον ασκητή Παρθένιο ο οποίος ασκήτευε σε μια σπηλιά κοντά στη μονή. Σπουδαίες υπηρεσίες πρόσφερε η μονή στον ελληνικό στρατό κατά την απελευθέρωση του νησιού από τον τουρκικό ζυγό το 1912. Γύρω στο 1900 στη μονή αναπτύχθηκε η αγιογραφία. Σήμερα σώζεται πλούσια βιβλιοθήκη.
Άγιος Μηνάς
Ο αιδεσιμότατος Νεόφυτος και ο γιος του, αιδεσιμότατος Μηνάς, έχτισαν το μοναστήρι ανάμεσα στο 1572 και στο 1595 επί του Πατριάρχη Ιερεμία Β΄. Το μοναστήρι χτίστηκε στην κορυφή ενός λόφου κοντά στο χωριό Νεοχώρι. Ήταν ηγουμενείο για μοναχούς και μετατράπηκε σε μοναστήρι, στο οποίο ζουν μοναχές που ασχολούνται με θρησκευτικές χειροτεχνίες, την ζωγραφική και την υφαντική εκκλησιαστικών ενδυμασιών.
Το μοναστήρι έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο. Είναι συνδεδεμένο με τη πρόσφατη ιστορία της Χίου και ειδικότερα με την Σφαγή της Χίου το 1822, όταν οι Τούρκοι έσφαξαν και έκαψαν 3000 Χιώτες, οι οποίοι κατέφυγαν στο μοναστήρι για να σωθούν.
Σήμερα, η θηριωδία της Σφαγής διακρίνεται από τα ίχνη αίματος που βρίσκονται στο μαρμάρινο δάπεδο του ναού. Το Οστεοφυλάκιο που βρίσκεται στην αυλή του μοναστηριού εκθέτει τα οστά πολλών θυμάτων της Σφαγής.
Μονή Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης
Σε απόσταση 5 χλμ. περίπου από την πόλη της Χίου, κοντά στο ακρωτήριο της Αγίας Ελένης, δεσπόζει πάνω από τη λοφώδη περιοχή του Φραγκοβουνίου το Μοναστήρι του Αγίου Κωνσταντίνου. Κτισμένο σε ψηλό λόφο, με τα πανύψηλα τείχη του, προβάλλει από μακριά σαν φρούριο. Η μονή κτίσθηκε στα τέλη του 19ου αι., από το Δικαίο της σκήτης των Αγίων Πατέρων, Παχώμιο Αρελά, σε κτήμα όπου άλλοτε βρισκόταν ερειπωμένος ναός του Αγ. Κωνσταντίνου, για να εγκαταβιώσουν μοναχές και λειτούργησε το 1901.
Το Καθολικό της μονής, αφιερωμένο στη μνήμη των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, δεσπόζει επιβλητικό στη μέση του βοτσαλωτού περίβολου. Είναι κτισμένο σε σταυροειδή βυζαντινό ρυθμό, διακοσμημένο με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που ξεχωρίζουν για τη χρωματική αρμονία των συνθέσεων. Το μοναστήρι περιλαμβάνει εβδομήντα διώροφα κελιά, μάρτυρες του άλλοτε μεγάλου αριθμού μοναχών, την Τράπεζα, το εργαστήριο αγιογραφίας και πλαστικής, το "Ζωγραφείον", το εκθετήριο ζωγραφικής και εικονογραφίας, καθώς και ξενώνες.
Η μονή φημίζεται για τα εργαστήριά της τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Οι μοναχές συνεχίζουν να επιδίδονται στην αγιογραφία, την υφαντουργία, αλλά υπάρχει επίσης και εργαστήριο καλλιτεχνικών κεντημάτων και ιεροραφείας. Τα έργα τους στόλιζαν πάντα τα πλουσιότερα σπίτια του νησιού, ενώ οι προίκες για τα κορίτσια παραγγέλλονταν στη μονή (εικόνες, κεντήματα κλπ.). Τα εργαστήρια εξακολουθούν να είναι σε λειτουργία από τις λίγες πλέον σήμερα μοναχές.
Στη μονή ακολουθείται το παλιό ημερολόγιο και τηρείται αυστηρά ο κανονισμός που απαγορεύει την είσοδο στους άνδρες. Από τη στιγμή πάντως που φθάνει κανείς στο λόφο του Αγίου Κωνσταντίνου αισθάνεται ότι έχει αφήσει πίσω του ένα πολύβουο κόσμο και απολαμβάνει την ηρεμία του χώρου, την καθαριότητα, την υψηλή αισθητική του, όπου κυριαρχεί το λευκό της αγνότητας, το αυτοκρατορικό πορφυρό και το γαλάζιο της θάλασσας και του ουρανού.
Αγία Μαρκέλλα
Σε απόσταση οκτώ (8) χιλιομέτρων από το κεφαλοχώρι της ΒΔ Χίου τη Βολισσό, είναι χτισμένο σχεδόν πάνω στην παραλία, το μοναστήρι της Αγίας Μαρκέλλας, προστάτιδας της Χίου. Η μεγάλη παραλία που αντικρίζει τα ιστορικά Ψαρά, αποτελείται από άμμο και ψιλό βότσαλο και είναι γνωστή για τα κρύα νερά και το βαθύ βυθό της. Στο τέλος της παραλίας, υπάρχει το μονοπάτι που οδηγεί στο σημείο όπου μαρτύρησε η Αγία Μαρκέλλα. Σε αυτό το σημείο, μέσα στη θάλασσα, αναβλύζει ζεστό νερό από την γη. Η 22 Ιουλίου που γιορτάζεται η χάρη της είναι ημέρα επίσημης αργίας για το νησί και χιλιάδες κόσμου από ολόκληρη τη Χίο, τα γειτονικά νησιά αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα καταφθάνει στην περιοχή. Πολλοί από αυτούς διανύουν την απόσταση από την πόλη της Χίου με τα πόδια (50 χλμ.) προκειμένου να εκπληρώσουν κάποιο τάμα. Συχνά οι ντόπιοι αναφέρουν ιστορίες σχετικά με τα θαύματα που έχει κάνει η Αγία Μαρκέλλα.