H Χίος στα Προϊστορικά χρόνια
Τα Προελληνικά φύλα που κατοίκησαν τη Χίο ήταν οι Πελασγοί, οι Κάρες, οι Λέλεγες και οι Άβαντες. Την παρουσία τους στον τόπο μαρτυρούν ακόμη ορισμένα τοπωνύμια. Ίχνη εγκαταστάσεων που χρονολογούνται τα παλαιότερα από τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική Περίοδο (6η και 5η χιλιετία π.Χ) έχουν ανασκαφεί στο Σπήλαιο του Αγίου Γάλακτος, στο Βορειότερο τμήμα του νησιού. Προϊστορικοί οικισμοί έχουν επίσης ανασκαφεί και στον Εμποριό, στα Φανά, στο Νότιο τμήμα του νησιού, ενώ στα Ψαρά έχουν βρεθεί Μυκηναϊκοί τάφοι με πλούσια κτερίσματα.
Γύρω στα μέσα του 11ου αι. ξεκίνησε ο αποικισμός της Χίου από τους Ίωνες. Οι Ίωνες που κατοίκησαν το νησί, κατά τον Α' αποικισμό, (11ος αι.) ενέταξαν τη Χίο στο Πανιώνιον, στην ένωση των Ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας.
Η Χίος στα Αρχαία χρόνια
Λόγω του εύκρατου κλίματος και της καίριας γεωγραφικής θέσης του, το νησί αναπτύσσεται. Οι Ίωνες κάτοικοί του αναπτύσσουν το εμπόριο και τη ναυτιλία, ενώ ο περίφημος «Αριούσιος Οίνος» ταξιδεύει σε όλο τον γνωστό τότε κόσμο. Χιώτικοι αμφορείς έχουν βρεθεί σε περιοχές της Μεσογείου, στην Αίγυπτο, μέχρι και στον Εύξεινο Πόντο. Η Χίος ακολουθεί την τύχη των Ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και υποτάσσεται στους Πέρσες, το 493 π.Χ., μετά από καταστροφές και λεηλασίες. Το 479 π.Χ. οι Χιώτες επαναστατούν και ανακτούν την ανεξαρτησία τους, μετά τη ναυμαχία της Μυκάλης. Με τον ισχυρό στόλο που διαθέτουν, γίνονται μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας.
Η αρχαία πόλη της Χίου, κτισμένη στην ίδια περίπου τοποθεσία με τη σύγχρονη, αποκτά πλούτο και ευημερία. Είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις «Χίος Γέλως», «Χία ζωή», που υποδηλώνουν τις ανέσεις και την ευδαιμονία που επικρατούσαν στον τόπο.
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανατρέπει τις ισορροπίες και στο Αιγαίο, με σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και το εμπόριο. Η Χίος, ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, πολεμά στο πλευρό των Αθηναίων, μέχρι την ήττα των τελευταίων στη Σικελία, οπότε και αποστατεί από τη Συμμαχία. Οι Αθηναίοι πολιορκούν το νησί, αλλά οι Σπαρτιάτες επικρατούν, εγκαθιδρύοντας ολιγαρχικό πολίτευμα. Το 386 π. Χ. η Χίος εντάσσεται στη ΄Β Αθηναϊκή Συμμαχία. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, η Χίος διατηρεί μια ανθηρή οικονομία, βασισμένη στο εμπόριο, όπως μαρτυρούν σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα (Μακεδονικός Τάφος στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου).
Ο Μέγας Αλέξανδρος, με επιστολή του προς το Δήμο των Χίων, η οποία εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, εμφανίζεται ως ρυθμιστής της πολιτικής κατάστασης, υποδεικνύοντας την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Χίος υποτάσσεται στους Ρωμαίους. Το νησί υφίσταται φοβερή καταστροφή κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους, εξαιτίας της φιλορωμαϊκής πολιτικής του στάσης. Δυστυχώς οι αλλεπάλληλες καταστροφές, αλλά και μεγάλοι σεισμοί που σημειώθηκαν στην περιοχή ευθύνονται για το γεγονός ότι ελάχιστα ίχνη του πλούτου και της ευημερίας της αρχαίας Χίου σώζονται σήμερα.
Η Χίος στα Βυζαντινά χρόνια
Γενουατοκρατία (1346-1566)
Μετά από σειρά επιδρομών, η Χίος καταλαμβάνεται το 1346 από τους Γενουάτες. Η πανίσχυρη εμπορικά και ναυτικά Γένοβα οργανώνει συστηματικά την καλλιέργεια και το εμπόριο της μοναδικής μαστίχας, που παράγουν τα Νοτιόχωρα της Χίου. Μια πανίσχυρη Γενοβέζικη εταιρία, η Mahona, διοικεί καταπιεστικά το νησί, οχυρώνοντας ειδικά τα Μαστιχοχώρια με καστροπολιτείες. Τα χωριά Μεστά, Πυργί, Ολύμποι, Καλαμωτή, αλλά και πολλά κάστρα και βίγλες (πύργοι-παρατηρητήρια) αποτελούν δείγματα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της περιόδου, από την οποία σώζονται πολλά μνημεία στο νησί. Οι Γενοβέζοι προτιμούν για την ανέγερση αρχοντικών «πύργων» τις περιοχές του Κάμπου και των Σκλαβιών, όπου και σήμερα είναι ορατά τα ίχνη της παρουσίας τους.
Οθωμανική περίοδος (1566-1912)
Το 1566 η Χίος καταλαμβάνεται από τους Οθομανούς. Χάρη στη μαστίχα, απολαμβάνει προνόμια κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) αναπτύσσει έντονη εμπορική και ναυτική δραστηριότητα, που τη συνδέει με όλα τα μεγάλα αστικά και εμπορικά κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. (Μασσαλία, Τεργέστη, Οδησσό, Αλεξάνδρεια). Αρχοντικές κατοικίες των μεγάλων εμπορικών και ναυτικών οικογενειών του νησιού μπορεί να θαυμάσει κανείς τόσο στον Κάμπο, όσο και στη χώρα. Παράλληλα, ιδρύεται η Σχολή της Χίου και αργότερα η βιβλιοθήκη Κοραή, τα γράμματα γνωρίζουν άνθηση και στη Χίο διδάσκουν μεγάλοι δάσκαλοι της εποχής, όπως ο Νεόφυτος Βάμβας.
Η αποτυχημένη απόπειρα ξεσηκωμού της Χίου, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης οδήγησε στα τραγικά γεγονότα της σφαγής της Χίου. Ο διάσημος πίνακας του Delacroix που βρίσκεται στο Λούβρο αποτυπώνει το φιλελληνικό κίνημα που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη εξαιτίας του φρικαλέου γεγονότος. Αντίγραφο του πίνακα, ζωγραφισμένο από τον Ε. Ιωαννίδη εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο που στεγάζεται στο Μετζιτιέ Τζαμί, μουσουλμανικό τέμενος της Τουρκοκρατίας.
Τα γεγονότα ανακόπτουν την πολύπλευρη άνθηση που είχε γνωρίσει το νησί, αλλά ο δυναμισμός των Χιωτών διοχετεύεται σε νέα αστικά κέντρα που δημιουργούνται σε αυτή την περίοδο (Ερμούπολη Σύρου-Πειραιάς), παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικονομικής ζωής και της αστικής τάξης του Νεοελληνικού Κράτους.
Ένωση με την Ελλάδα
Το 1912, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων η Χίος ελευθερώνεται και ενώνεται με την Ελλάδα. Η Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, επηρεάζει καθοριστικά τη μοίρα της, καθώς αποκόπτεται πλέον από τη Μικρασιατική Ακτή, περιοχή με την οποία για αιώνες είχε επικοινωνία και σχέσεις σε πολλά επίπεδα. Το νησί παρέχει καταφύγιο σε χιλιάδες πρόσφυγες, που ενίσχυσαν με το προοδευτικό τους πνεύμα και το δυναμισμό τους την τοπική κοινωνία και οικονομία.
Κατά τη Γερμανική κατοχή αναπτύσσεται και στη Χίο η Εθνική Αντίσταση, και το νησί γίνεται δίοδος για τη μετάβαση προς τη Μέση Ανατολή, όπου οι πολεμιστές κατατάσσονται στα συμμαχικά στρατεύματα. Μεγάλες μορφές της Εθνικής Αντίστασης αποτελούν ο Ιάσων Καλαμπόκας, ο Κώστας Περρίκος και ο Πάνος Καρασούλης.
Σήμερα η Χίος είναι μια επαρχιακή πόλη που παρουσιάζει έντονο δυναμισμό στη ναυτιλία, το εμπόριο, αλλά και γενικότερα στην οικονομική, πολιτιστική και πνευματική δραστηριότητα.