Πνευματική Δημιουργία και Τέχνες
Η Χίος έχει συνδεθεί από την αρχαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή με μια σειρά από ανθρώπους που υπηρέτησαν τα γράμματα και τις Τέχνες. Πέρα από την αγάπη για τη θάλασσα, τη ναυτιλία και το εμπόριο, και ίσως και λόγω αυτής, οι άνθρωποι της Χίου διακρίνονται για την πνευματική ανησυχία και την έφεση στην επιστήμη, την Τέχνη και την πνευματική δημιουργία.
Η περίφημη σχολή των Χίων γλυπτών: Μικκιάδης, Άρχερμος, Βούπαλος και Αθήνις, έκαναν τη Χίο ονομαστή για τις δημιουργίες τους, λέγεται μάλιστα ότι η φτερωτή Νίκη της Δήλου είναι έργο του Αρχέρμου και του Βούπαλου. Ο γλύπτης Γλαύκος ο Χίος, γνωστός επίσης για τα έργα του σε μέταλλο, και τη συγκόλληση μετάλλων που είχε επιτύχει.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, σημαντικοί Φαναριώτες, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ιατρός και διπλωμάτης του 17ου αιώνα, έλκουν την καταγωγή τους από τη Χίο. Τρισέγγονός του ήταν ο γνωστός πολιτικός της Ελληνικής Επανάστασης και μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.
Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής, ιατρός και φιλόλογος με βαθιά γνώση του ελληνικού πολιτισμού, κληροδότησε στη γενέτειρά του το θησαυρό των βιβλίων του, που αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία της «Βιβλιοθήκης Κοραή» στη Χίο, μιας από τις παλαιότερες και μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της Ελλάδας.
Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ο Αδαμάντιος Κοραής, κληροδότησε στη γενέτειρά του το θησαυρό των βιβλίων του. Η «Βιβλιοθήκης Κοραή» της Χίου είναι μια από τις παλαιότερες και μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της Ελλάδας.
Σημαντικοί Φαναριώτες, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, έλκουν την καταγωγή τους από τη Χίο.
Ο Νεόφυτος Βάμβας, μεγάλος «Δάσκαλος του Γένους» και εκπρόσωπος επίσης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, γεννήθηκε στη Χίο, αλλά και δίδαξε στην περίφημη Σχολή της Χίου.
Νεότεροι Χιώτες φιλόλογοι και λογοτέχνες, με πλούσια λογοτεχνική παραγωγή υπήρξαν ο δημοτικιστής Γιάννης Ψυχάρης, ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Γ. Σουρής, ο ποιητής Λάμπρος Πορφύρας, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, οι ποιητές Αλέξανδρος Γκιάλας, γνωστός με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Γ. Βερίτης», και ο Φώτης Αγγουλές.
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες λογοτέχνες καταγόταν από εύπορη αστική οικογένεια της Χίου.
Το ίδιο και ο Γιάννης Ψυχάρης, γλωσσολόγος και λογοτέχνης, γνωστός υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας, ο οποίος έχει ταφεί στη Χίο και ο τάφος του βρίσκεται πάνω από τη Δασκαλόπετρα.
Ο Κωνσταντίνος Άμαντος και ο Ιωάννης Συκουτρής υπήρξαν φιλόλογοι με πλούσιο επιστημονικό έργο, ενώ σημαντικό επίσης είναι το έργο του ιστορικού της Χίου Γεωργίου Ζολώτα.
Στο χώρο της ζωγραφικής και της μουσικής πρέπει να αναφερθούν ο Γιάννης Χρήστου, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες συνθέτες και φιλοσόφους της μουσικής του 20ου αιώνα, και ο Νίκος Γιαλούρης, σημαντικός ζωγράφος και χαράκτης
Στη Χίο γεννήθηκε και ο Μίκης Θεοδωράκης, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες. Το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε, όταν ο πατέρας του υπηρετούσε ως δημόσιος υπάλληλος, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Η Χίος ήταν πατρίδα του πρωτοποριακού συνθέτη Γιάννη Χρήστου, που ήταν μια από τις μεγαλύτερες μορφές της έντεχνης ελληνικής και παγκόσμιας μουσικής του 20ου αι.
Η Χίος, εξακολουθεί να είναι ένας τόπος με πλούσια πνευματική παραγωγή. Ένας πραγματικά σημαντικός αριθμός ανθρώπων συνεχίζει την πλούσια πνευματική παράδοση του νησιού, με διακρίσεις στην επιστήμη και στην Τέχνη.
Χώροι πνευματικής καλλιέργειας και δημιουργίας
Βιβλιοθήκη «Κοραής»
Η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου "Κοραής" είναι μία από τις μεγαλύτερες, παλαιότερες και πιο αξιόλογες Βιβλιοθήκες της Ελλάδας, με χρονική αφετηρία το 1792, οπότε λειτούργησε ως παράρτημα της Μεγάλης Σχολής της Χίου. Περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό βιβλίων, χειρόγραφων και άλλων ανεκτίμητων θησαυρών του έντυπου λόγου.
Εξέχον κειμήλιο της Βιβλιοθήκης αποτελεί η δωρεά του Μεγάλου Ναπολέοντα προς τιμήν του Αδαμαντίου Κοραή "Déscription de l'Egypte", αποτελούμενη από 14 εικονογραφημένους τόμους (έκδοση (1809-1822).
Η Βιβλιοθήκη προσφέρεται για πολλές δράσεις, όπως επιστημονική έρευνα και μελέτη, αλλά και για απλή περιπλάνηση στους χώρους της και στους πολύτιμους θησαυρούς της.
Το Ομήρειο Πνευματικό Κέντρο αποτελεί το σύγχρονο πυλώνα πνευματικής δημιουργίας του νησιού. Ιδρύθηκε το 1980 και στεγάζεται σε κτίριο του κέντρου, δωρεά του Μιχαήλ και της Σταματίας Ξυλά. Στόχος του είναι η προώθηση της τέχνης και της επιστήμης ως παραγόντων επιμόρφωσης και βελτίωσης των όρων ζωής, όπως και η διασύνδεση του νησιού με φορείς εκτός Χίου στο επίπεδο της επιστήμης, της εκπαίδευσης και εν γένει του πολιτισμού. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του έχει πραγματοποιήσει σειρά επιστημονικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, ενώ στο πλαίσιό του λειτουργούν καλλιτεχνικά εργαστήρια.