Ο μεγάλος επικός ποιητής της αρχαιότητας, δημιουργός της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, συνδέεται με το νησί της Χίου με μια παράδοση που ξεκινά από τα βάθη των αρχαίων χρόνων και παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα. Ο ίδιος ποτέ δεν αναφέρθηκε άμεσα στο όνομα της πατρίδας του, πυροδοτώντας μια αιώνια διαμάχη για την καταγωγή του, αφού τόσο οι βιογράφοι του, όσο και όλοι οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με αυτόν στην πορεία των αιώνων δεν συμφωνούν μεταξύ τους για την πόλη καταγωγής του. Σε αυτή την προαιώνια διαμάχη, εμφανίζονται διάφορες πόλεις να τον διεκδικούν, αλλά η Χίος είναι η επικρατέστερη, καθώς δεν λείπει ποτέ από τις σχετικές απαριθμήσεις. Η Χίος στηρίζει τη σύνδεση αυτή με μια σειρά από στοιχεία, από φιλολογικές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα μέχρι μακραίωνες τοπικές παραδόσεις. Όλα αυτά έκαναν τους περιηγητές που επισκέπτονταν το νησί στα νεότερα χρόνια να αναζητούν με ζήλο τα ίχνη του διδασκαλείου του, του σπιτιού και του τάφου του, ανατροφοδοτώντας έτσι την παράδοση που τον συνδέει με το νησί – μία παράδοση για την οποία οι Χιώτες αισθάνονται ιδιαίτερα περήφανοι.
Στα ίχνη του Ομήρου
Ποιες περιοχές του νησιού συνδέει η παράδοση με τον μεγάλο επικό ποιητή της αρχαιότητας;
Ναός της Θεάς Κυβέλης στη Δασκαλόπετρα, Πέτρα του Ομήρου
Ο βράχος της Δασκαλόπετρας έχει συνδεθεί από την παράδοση με το Σχολείο του Ομήρου. Το κεντρικό έξαρμα του βράχου θεωρήθηκε ο θρόνος, όπου καθόταν ο ποιητής –δάσκαλος και δίδασκε τους μαθητές του, απαγγέλλοντας τα ποιήματά του. Ο βράχος αυτός ήταν ορατός πάντοτε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αποτελώντας πολύτιμο αξιοθέατο και σημείο αναφοράς για τους περιηγητές και τους επισκέπτες.
Για την ερμηνεία του αρχαίου μνημείου υπήρχε για πολλούς αιώνες διαμάχη μεταξύ των λογίων. Η αρχαιολογική έρευνα βεβαιώνει πλέον ότι πρόκειται για ένα υπαίθριο ιερό της Θεάς Κυβέλης, που ήταν προστάτιδα της φύσης και της γονιμότητας και η λατρεία της ήταν πολύ διαδεδομένη στη Χίο. Δεν αποκλείεται πάντως η σύγχυση αυτή να μην είναι τυχαία, καθώς όπως παρατηρούν κάποιοι ερευνητές, η λατρεία της θεάς είναι πιθανό να συνδεόταν με ποιητικούς αγώνες και με τους Ομηρίδες, Χιώτες ραψωδούς, που ισχυρίζονταν ότι η καταγωγή τους κρατούσε από τον ίδιο τον Όμηρο.
Βολισσός & Πιτυός
Καθώς από την αρχαιότητα δεν υπήρχαν αυθεντικά ιστορικά στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του Ομήρου, υπήρξαν αρκετοί συγγραφείς που προσπάθησαν να συγκεντρώσουν στοιχεία που η παράδοση είχε διατηρήσει στη λαϊκή μνήμη, με τρόπο σχεδόν παραμυθικό, συνθέτοντας βιογραφίες του ποιητή. Η αρχαιότερη και μεγαλύτερη σε έκταση βιογραφία είναι του Ηροδότου Αλικαρνασσήος «Περί της Ομήρου γενέσιος και βιοτής», γνωστή ως Ψευδοηρόδοτος, στην οποία ο συγγραφέας περιγράφει την άφιξη και τη ζωή του Ομήρου στη Χίο. Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι μετά την άφιξή του από τη Φώκαια της Ερυθραίας, ο Όμηρος έμεινε μια νύχτα στην ακρογιαλιά και στη συνέχεια ανεβαίνοντας το όρος έφτασε στο χωριό που ονομάζεται «Πίτυς», δηλαδή στο σημερινό Πιτυός. Εκεί περιπλανήθηκε στο δάσος και μετά από διάφορες περιπέτειες φιλοξενήθηκε στη στάνη ενός βοσκού, του Γλαύκου. Αυτός τον οδήγησε στη Βολισσό, όπου έμεινε και εργάστηκε ως οικοδιδάσκαλος για αρκετά χρόνια, διδάσκοντας τα παιδιά ενός τοπικού άρχοντα, που ονομαζόταν Χίος. Τα ίδια επαναλαμβάνονται σε αρκετές μεταγενέστερες βιογραφίες του ποιητή, συνδέοντας με αυτό τον τρόπο τις περιοχές αυτές της βόρειας Χίου με τη ζωή του μεγάλου ποιητή.
Ο Όμηρος και οι περιηγητές: «Επάνω Μερέα»
Η σύνδεση αυτή ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο από τις καταγραφές των περιηγητών οι οποίοι από το 14ο μέχρι και το 19ο αιώνα επισκέπτονταν το νησί, και γεμάτοι ενθουσιασμό αναζητούσαν τους «Ομηρικούς τόπους», καταγράφοντας τις εμπειρίες τους από την επιτόπια έρευνα και τις διηγήσεις των ντόπιων και αποτυπώνοντας σε χάρτες τοποθεσίες και τοπωνύμια, όπως οικισμός του Ομήρου, τάφος του Ομήρου.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Christoforo Buondelmonti, ο οποίος αναφέρεται στην «Επάνω μερέαν», σημειώνοντας στο χάρτη που σχεδίασε τον «τάφο του ποιητή Ομήρου» και την «κώμη-φρούριο Ομήρου» στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού.