Aşağıdaki linkleri tıklayarak daha hızlı tarama yapabilirsiniz:
Noel Baba Yılbaşı Teknesi | Vrontados Roket Savaşları | Mostra Thimianon Karnavalı | Αğa | Volissos Köyü "Zincir" Adeti | Geleneksel Panayırlar
Noel Baba Yılbaşı Teknesi
Sakız Adalıların deniz ve denizcilikle olan ilişkisi, adanın adetlerini de etkilemiştir. Noel Bayramında çocuklar mahalleleri Noel şarkıları söyleyerek dolaşır, kendilerinin yaptığı bir tekneyi, evden eve ellerinde taşıyarak dolaşırlardı.
Ayrıca Sakız Adalılar, Avrupa’ya ait bir adet olan ve son dönemlerde yaygın hale gelen çam ağacı yerine evlerinde tekneleri «süslerlerdi». Küçük erkek çocukları tarafından savaş gemilerinin yapılarak gösterilmesi, adayı Osmanlı işgalinden kurtaran donanmanın anısına saygı bağlamında bir adet olarak yerleşir.
Geçen yıllar içinde mahallelerin erkek çocukları özellikle de Hora ve Vrontados mahallelerindeki çocuklar, gerçek savaş gemilerinin çok büyük birer kopyası olan gemi modelleri yapmak için işbirliği yaparlar ve bu gemileri en iyi şekilde yapmak için aylarca çalışırlardı.
Bu çalışmaların sonuçları öylesine muhteşem ve çocukların rekabeti-en büyük ve en iyi vapuru yapmak için- o kadar büyüktü ki yılbaşı gecesinin gelmesinden önce hep birlikte müzik eşliğinde methiye şarkılarıyla(sözlerini kendilerinin yazdığı övgü dolu mısralar) merkezi meydana inerek yaptıkları tekneyi meydandan geçenlere gösterirlerdi.
Bu adet, 1960'lı yılların ortalarına doğru kaybolmaya yüz tutar ve 1976'lı yıllarda tamamen ortadan kalkar. Ancak Sakız Adası Kulübü, D. Magganas ve G. Trechantzakis'in yaptığı öneriyi kabul ederek bu adeti yeniden canlandırmak için geleneksel bir yarışma biçiminde düzenlemeye karar verir.
O günden bu yana, her yılbaşı gecesi öncesinde Sakız Adası, kendisinin adını dünyaya tanıtan ve hatta adanın «duvarlarının dışına taşan» bir kutlama olanağını yaratır. Noel Baba Tekneleri ve kutlamalar değişikliğe uğramış olmasına rağmen halen günümüzde çok kalabalık halk topluluklarının katılımıyla İlahi Dua'nın üç biçimiyle iletişim sağlamaktadır: İyilik çağrısının yapılması, aşırı methiye ve müzik. Ve aynı zamanda, adetin gelecekteki sevinçli rotasını takip etmesini sağlıyorlar. Bir halk şarkıcısının da arzusunu dile getirdiği gibi:
"Bu akşam teknemiz yelken açmaktan mutlu
Halk, şarkıcısıyla birlikte ıslık çalarak, iyi akşamlar diyor"
Kaynak: Chios «Noel Baba Tekneleriyle» geçmişten günümüze yolculuk, Stella Çiropina, Dil Bilimci
Vrontados Roket Savaşları
Vrontados, Chıos şehir merkezinin kuzeyinde yer alır ve adanın ikinci büyük şehridir. Adanın kaptan ve denizcilerinin büyük çoğunluğu burada kalmaktadır. Kökeni, Adanın Osmanlı egemenliğinde olduğu dönemlere uzanan roket geleneği, Büyük Cumartesi akşamı kutlanmaktadır.
Şehrin iki büyük mahallesi olan Agios Markos ve Panagia Eritiani mahalleleri arasında karşılıklı roket atışı yapılarak gerçekleştirilen bir kutlamadır.
Daha önceleri, karşı taraflarda bulunan mahalle kiliseleri el yapımı toplar hazırlarlarmış. Zamanla bunlar yerini, kendilerinin yaptıkları el yapımı roket ve havai fişeklere bırakmıştır. Kullanılan malzemeler, nitrat, kükürt ve barut olup imalat işlemi nesilden nesle öğretilerek geçmekte ve büyük dikkat ve tecrübeyi gerektirmektedir.
Bir daha ki seneye kadar hazır olmaları için, roketlerin hazırlanmasına yaklaşık olarak Paskalya Bayramı'ndan hemen sonra başlanılır. Son yıllarda imal edilen roketlerin sayısı binlere vardığından İsa'nın Diriliş gecesinde, baharın mevsiminin semalarında muhteşem bir gösteri sunulmaktadır.
Mostra Thimianon Karnavalı
Bu geleneğin kökleri Ortaçağa uzanmakta olup korsanlar ve yağmacıların adanın kıyılarına saldırarak ada sakinlerinin ekinlerini yağmalaması ile ilgilidir.
Bir zamanlar karnaval döneminde, karnaval haftasının son Cuma gününde bütün köy eğlenirken gözetleme kulelerindeki (yuvarlak kuleler-deniz gözlem noktaları) nöbetçiler korsanların geldiğini haber verirler.
Thimiani sakinleri eğlencenin havasıyla coşmuşken sahile doğru gider ve korsanlara tuzak kurarlar. Çok şiddetli bir savaşın ardından korsanlar püskürtülür ve köylüler zafer sarhoşluğuyla esirleri köy meydanına getirirler ve orada korsanları bir güzel «benzetir» ve karnavalın son Pazar gününe kadar eğlenirler.
Bu zaferin anısına, gelenek hale getirilen bu adet, işgal yılları dönemi de dahil, her yıl kesintisiz olarak yaşatılarak kutlanır.
Karnavalın son cuma günü Thimiani sakinleri «çan takarak»(=kılık değiştirler), komik numaralar yaparak, kendilerinin yaptıkları komik yüz maskeleri takarak hicvedici, gülünç karnaval arabalarını köy içinde dolaştırırlar.
Aynı gece, yerel yönetim organlarının da katılımıyla birbirleriyle savaşan savaşçıların hareketlerini taklit ederek «talim» olarak adlandırılan oldukça farklı bir halk oyununu oynarlar. Oyuncular, külotlu Thimiani köylüleri ve çanlı korsanlar olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Büyük kılıçlarını şakırdatarak ve bağırarak dans ederler: «Vıre-Vıre-Μore-Μore». Ve en sonunda «Deto» adını verdikleri omuz omuza oynanan bir halk oyununu hep birlikte oynarlar.
Karnaval ayının son haftasının Pazar günü, hicvedici ve gülünç karnaval arabalarından en iyisinin önde gittiği ve maskaraların bunların etrafında yer aldığı karnaval geçit töreni gerçekleştirilir ve daha sonra eğlenmeye devam edilir.
Αğa
Sakız Adası'nın sakinlerinin, kendilerini her fırsat cezalandırmaya kalkan Osmanlı kadılarına ve hakimlerine olan bir tepkisinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Diğer birçok karnaval geleneklerinde olduğu gibi bu geleneğe de Tanrı Dionysos'dan alınma öğeler eklenmiştir, maskaralık, hicvedici şarkılar, vb. Gün sonunda ağa ateşe atılır.
Ağa adamlarıyla birlikte köyün eski ana demir kapısından içeri girmeye çalışır. Muhafızlar canla başla savunma yaparlar ancak köye girmeyi başarır ve köy meydanına doğru ilerler ve orada «hanımıyla» birlikte oturarak mahkeme kurar. Mahkeme süresince mahkeme sırasının ve cezaların kendilerine de geleceğini bilen çevredekilerin yaptıkları şakalar, sataşmalar ve onaylamalar eksik kalmaz.
Volissos Köyü "Zincir" Adeti
Zincir geleneği her yıl adanın kuzeyinde bulunan köylerinin en büyüğü ve en güzellerinden biri olan Volissos'ta yaşatılır. Eskiden olduğu gibi eğlencenin şaha kalktığı karnaval ayının son pazar günü, insanlar ellerini birbirlerine kenetleyerek «zincirler» oluşturur ve şarkılar söyleyerek çevre mahallelerden merkez meydana doğru daha büyük bir zincir oluşturarak ilerler ve herkes halayın başını çekenin söylediği sözleri tekrarlayarak şarkı söyleyerek dans eder.
Geleneksel Panayırlar
Sakız Adası’nda yapılan geleneksel panayırlar, adanın kültürünün ayrılmaz bir parçasını meydana getirirler. Panayırlarda çalınan geleneksel müzik aletleri keman, ut ve lavtadır. Daha sonraları bunlara klarnet ve buzuki(yunan sazı) gibi müzik aletleri de eklenmiştir.
Sakız Adası’nın doğu ile olan sıkı ilişkisi, söylenen şarkılarda ve oynanan oyunlarda kendisini gösterir. Adanın müziği, hak oyunları ve eğlenceleri Anadolu'dan gelerek adaya yerleşen mültecilerden önemli oranda etkilenmiştir.
Birçok köyde, müzik ve oyunlar bugün bile iki yada üç gece hiç durmadan devam eder. Bu panayırlarda oynanan halk oyunları köyden köye farklılıklar arz edebilir ancak genelde sirtaki, yavaş çifte telli, karşılamalar, susta arapi, aptalca ve kasap havası gibi halk oyunları oynanır.